روزنامه خراسان

مرور وضعیت فعلی مجلات علمی امروز ایران


مریم ملی
اشاره
 صفحاتش سیاه سفید بود اما تازگی داشت. داغ ترین اخبار دنیا در آن نوشته شده بود، آن هم درست زمانی که خبری از شبکه های اجتماعی نبود و مردم در انبوه کانال های تلویزیونی گم نشده بودند. زمانی که خبری جدید از فضا همه را حیرت زده می کرد و اخبار اختراعات جالب در گوشه گوشه دنیا شگفت انگیز بود و هنوز مثل این روزها پر بسامد نشده بود. یک عکس سیاه سفیدش از یک رویداد علمی، دنیایی بود غیر قابل وصف برای جوانان نیم قرن قبل. مجله ای با قطعی اندازه یک کتاب، که می شد خیلی راحت همراه داشت و هرجا فرصتی دست داد، آن را خواند. «دانشمند» همه چیزدان بود ولی با زبان مردم حرف می زد و همین بود که آن را به خاطره ای شیرین در ذهن خیلی ها بدل کرد. خاطره ای که در ذهن نوجوانان و جوانان دهه 50 پر رنگ مانده و حالا تبدیل به میراثی شده است که نسل به نسل به فرزندان و نوه های ما منتقل می شود. میراثی از جنس علم با نگاه و بیانی ماندگار. دانشمند قدیمی‌ترین نشریه علمی ‌‌‌فناوری کشور است و حالا که بیش از نیم قرن از تولدش می گذرد، وعده داده که تمام شماره های این 55 سال را در یک دی وی دی جمع و منتشر کند. در این پرونده نگاهی به دانشمند داریم و نیم نگاهی به دیگر مجلات معتبر علمی داخل کشور و در نهایت با یکی از روزنامه نگاران علمی با تجربه، که سردبیری دانشمند را هم به عهده داشته، درباره راه پر پیچ و خم تولید یک نشریه علمی به گفت و گو نشستیم.


 
مرور خواندنی‌ترین بخش‌های مجله دانشمند
بخش های متنوع و جذاب دانشمند در سال های اخیر یک جور هویت و امضای مشخص پیدا کرده اند و حالا هربار حتی اگر با قلمی جدید نوشته شوند، فرم و شکل اصلی خود را حفظ می کنند و طرفداران خود را یافته اند. از معروف ترین این بخش ها می توان به میز خبر، کنکاش، پرونده جلد و تک فریم اشاره کرد.
  داغ ترین ها روی میز خبر
«میز خبر» همان طور که از نامش بر می آید مجموعه خبرهایی است که در یک ماه گذشته نقل محافل علمی بوده و بحث های مختلفی به پا کرده است. نویسندگانِ دانشمند، خبرنگارهای شیفته علم هستند که می گردند و سوال های احتمالی که درباره یک موضوع روز، بر سر زبان ها افتاده را از منابع اصلی پیدا می کنند و با زبانی ساده و شیرین به مخاطب ارائه می دهند. این می شود که در میز خبر، شما با اطلاعات دست اولی از جدیدترین رویدادهای علمی جهان آشنا می شوید.
  زیر ذره بین دانشمندان
«کنکاش» بخشی متفاوت است که مثل ذره بین یک دانشمند عمل می کند. بخشی پر از پرسش که اتفاقا، نه آن چنان طولانی است که از حوصله مخاطب خارج باشد نه آن قدر کوتاه که تا جذب می شوی، تمام شود.
  پرونده یک رویداد
و اما قلب دانشمند همان جایی است که یک سوژه به زیر چراغ های روشن یک اتاق عمل می رود و حسابی باز می شود تا واکاویده شود و مخاطب از صفر تا صدش سر در بیاورد. آیتمی به اسم «پرونده» که غالبا موضوعات بسیار جذاب روز که احتمالا ابهاماتی هم دارند، درآن بررسی می شود.
  حد فاصل دیدن و دانستن
«تک فریم» جایی است که فرصت تأمل بیشتری برایتان فراهم می کند. جایی که بیش از این که بخوانید باید نگاه کنید: دقیق و عمیق. تصاویری از بهترین عکاس های جهان و  مهم ترین منابع علمی دنیا. نقاط کمتر دیده شده از سیاره عزیزمان، زمین. یا شاید هم تصاویری از پر تکرارترین بخش های زندگی بشر روی سیاره اش که تا به حال با دقت دیده نشده است. هرچه باشد تک فریم، لذتی است از ترکیب دیدن و دانستن.
  خاطره بازی در صفحات انتهایی
و در نهایت جایی که دانشمند به یاد پیوند دیرینه ای که با مخاطبش دارد، فرصتی فراهم کرده، تا خاطره بازی کند با جدیدترین اتفاقات در دهه های گذشته. با مطالب آرشیوی که در باشگاه به قلم نویسندگان باتجربه نوشته می شود. در هر شماره دانشمند در بخش باشگاه و آرشیو، نگاهی می شود به شماره های قدیم دانشمند در همان ماه. مثلا مرداد ماه سال 1345 و اصلی ترین اخبار آن زمان، در این قسمت مرور می شود. حالا یا می شوی جزو گروهی که خبرهای آن سال ها برایت خاطره است یا این که جای نوه دانشمند هستی و برایت، جذاب است بدانی سال های قبل از تولدت دنیا چه شکلی بوده و چه چیزهایی خبر دست اول دنیای علم بوده است.
 
این جا پیشخوان مجلات علمی است
نگاهی به معتبرترین مجلات علمی ایران

«دانستنی ها» بی رقیب در فروش، محبوب در بین مخاطبان
دانستنی ها با طرح های جلد هیجان انگیز و خوش آب و رنگش شناخته شده است. البته که دانستنی ها افتخار پر فروش ترین مجله علمی ایران را هم از آن خود کرده است. دانستنی ها به دلیل به روز بودن و توجه به سوژه هایی که دغدغه و سرگرمی جوانان است توانسته، جای خود را در میان جوانان باز کند. دانستنی ها از سال 1358 تا حالا منتشر شده است و موضوعاتش غالبا علم و فناوری و تاریخ و طبیعت است. در سال 88 امتیاز این مجله توسط گروه مجلات همشهری خریده شد. نوآوری و ایده های خوب دانستنی ها آن را بیش از پیش محبوب کرده است مثلا مسابقه «دانشمند فوری» که اولین دوره این مسابقه در سال ۱۳۹۲ برگزار شد و در سال ۱۳۹۳ هم ادامه یافت. این رقابت با رویکرد خلاقیت و کشف ایده‌های جدید در هر شماره با طرح یک سؤال انجام می‌گرفت و از شرکت‌کنندگان خواسته می‌شد برای حل آن ایده بدهند. دستگاهی اختراع یا روش جدیدی طراحی کنند.

 مجله نجوم، آموزشگاهی خاطره انگیز به وسعت ایران
مجله نجوم، محبوب ترین مجله دوستداران آسمان و منجم هاست که جزوقدیمی ترین نشریات علمی کشور نیزهست. مجله ای که در دوران سخت روزنامه نگاری در کشور و با طیف مخاطب خاصی که دارد خودش را بسیار خوب حفظ کرده و شاید بشود گفت برای هر منجمی همان قدر که داشتن دوربین دو چشمی یا نقشه آسمان واجب بوده است مجله نجوم هم اهمیت داشته است. اولین شماره نجوم در سال 1370 منتشر شد و تا حالا ادامه داشته است. نجوم بنیان گذار برنامه های ابتکاری بسیار جذاب بوده است و شاید این یکی از علت های محبوبیت و موفقیتش باشد. برگزاری برنامه های رصدی آموزشی در نقاط مختلف کشور، کلاس های نجوم و کارگاه های آموزشی از مهم ترین فعالیت های نجوم است. در سال های اخیر رقابت مسیه(رقابت بهترین رصدگران) هم توسط مجله نجوم انجام می شود.

 ماجراجویی با «گیتانما» و مکاشفه در هستی
گیتا نما، نسخه فارسی با مجوز رسمی از مجله نشنال جئوگرافیک است که از سال 91 در ایران منتشر می شود.  مجله نشنال جئوگرافیک هم اکنون بیش از ۶۰ میلیون مخاطب با ۳۶ زبان مختلف در اکثر کشورهای دنیا دارد. نام «گیتانما» به معنای «دیدی از تمام هستی» برای نسخه فارسی این مجله در ایران در نظر گرفته شده است که اتفاقا نامی در خور و برازنده است. گیتانما و تصویرهای بدیعی که از سراسر جهان در خود دارد فرصتی برای مکاشفه به مخاطب می دهد که بی همتاست. تصاویری از انسان ها، حیوانات، طبیعت و آسمان که در کنار هم سفری ماجراجویانه است برای آگاهی و لذتی عمیق تر از خوشی های روزمره.
 
باید بدانیم دانای کل نیستیم
گفت و گو با سردبیر سابق مجله دانشمند که یک ژورنالیست علمِ محبوب است
محمد جواد ترابی، ژورنالیست علم است، او در سال های 91 تا 94 سردبیرمجله نجوم بوده است و در سال 94 تا 95 سردبیری مجله دانشمند را بر عهده داشته است. علاوه بر این، تجربه های ارزشمند او در همکاری اش با مجلات و صفحات علمی روزنامه ها و برنامه های تلویزیونی مرتبط با علم باعث شده است در زمینه انتقال ساده دانش به مخاطب، موفق و حرفه ای عمل کند. گفت و گوی زندگی سلام با او را در ادامه می خوانید.
  به نظر شما رمز ماندگاری و انتشار بی وقفه دانشمند در این نیم قرن چه بوده است؟
چراغ دانشمند را روزنامه نگارانی که در آن کار می کنند روشن نگه داشته اند در حالی که برای حفظ هویت آن هنوز یک حرکت نظام مند اتفاق نیفتاده است. دانشمند وابسته به بنیاد مستضعفان است البته قبل از انقلاب متعلق به شخص بود. وابستگی یک نشریه قوی به بنیاد مستضعفان هم جنبه های مثبت دارد هم منفی. مثبت از این نظر که در طول این سال ها با مشکلات مالی زیادی روبه رو نشده و به طور مداوم منتشر شده است. اما من فکر می کنم اگر به بخش خصوصی واگذار شود خیلی بهتر است. حتی اگر با واگذاری به بخش خصوصی دانشمند شکست بخورد، این شکست از این که با وابستگی باز بماند بهتر است. به هر حال پوست اندازی لازم است. تجربه من در نمایشگاه مطبوعات زمانی که عنوان سردبیری دانشمند را داشتم، برای ما عجیب و البته جالب بود. کسانی که به غرفه دانشمند سر می زدند میانگین سنی بالایی داشتند. دانشمند در گذشته یک برند بوده و نیازی به شناخته شدن و شناسانده شدن نداشته است، اتفاقی که هم مثبت است هم منفی. چرا که برای جذب مخاطب های جدید و جوان تر باید تجدید برند اتفاق بیفتد و نشریه جای خودش را در جامعه باز کند.
  چه تلاش هایی برای این که مخاطب جوان تر هم جذب دانشمند شود اتفاق افتاده است؟
واقعیت این است که تلاش های بسیاری برای پیشرفت دانشمند اتفاق افتاده است ولی دانشمندی که خیلی ها با آن خاطره دارند و نشریه محبوب چند نسل است مدت ها تنها یک مدیر تولید و یک صفحه آرای ثابت داشته است، یعنی خبری از یک هیئت تحریریه ثابت و سردبیر و دبیر مشخص نبوده است. ما سعی کردیم این ساز و کار را در دانشمند راه بیندازیم و حالا هم با مسئولان جدید این تلاش ها ادامه دارد و من برای شان آرزوی موفقیت می کنم. قطعا موفقیت بعضی نشریات بی دلیل نیست، آن ها در کنار تشکیلات درست و سازمان یافته، مدیرانشان اطلاعات رسانه ای دارند و به تمام ظرفیت های مطبوعاتی واقف هستند و از تمام آن استفاده می کنند. این خیلی مهم است که دوستان در مجلات، ریسک پذیر باشند و صرفا نگاه اداری به کار نداشته باشند. مثلا ما مقالاتی درباره ایلان ماسک آماده کرده بودیم که بسیار جالب بود و قرار بود عکسش هم روی جلد برود اما به دلیل حساسیت هایی که وجود داشت این اتفاق نیفتاد. به نظر من خیلی مهم است که فرصت هایی را که برای دیده شدن وجود دارد از دست ندهیم. در عوض دانستنی ها از همین فرصت ها به خوبی استفاده کرده است، مثلا سریال «تاج و تخت» را از نگاه علمی بررسی کرد و عکسش را هم روی جلد برد کاری که شاید هیچ نشریه ای انجام ندهد. وقتی سازمان و آدم هایی که در آن کار می کنند مطبوعاتی باشند و همگی دلبسته کارشان و دیده شدن باشند خب طبیعتا فروش هم بالا می رود.
  چطور بهترین و جدیدترین سوژه ها برای دانشمند انتخاب می شوند؟
ما جلساتی برای تعیین سوژه های مهم می گذاشتیم. هم من و هم اعضای تحریریه سوژه های جذاب و مهم را جمع می کردیم و درباره شان حرف می زدیم تا مهم ترین ها را انتخاب و با تألیف و ترجمه با کیفیت، جدیدترین موضوعات روز را آماده کنیم. مهم ترین نکته در سوژه یابی، این است که بدانیم ما دانای کل نیستیم. من سعی کردم برای همین بهترین ها را در حوزه خودشان پیدا کنم که نگاه تخصصی و حرفه ای داشته باشند از زیست شناسی گرفته تا روباتیک و نجوم و ... . این طور هر کس درباره حوزه علمی مشخصی می نویسد که در آن توانایی بیشتری دارد، بنابر این مخاطب هم راضی تر خواهد بود. سعی می کردیم هر جلسه نقد داشته باشیم، دور هم بنشینیم و شماره قبلی را نقد و فکر کنیم چطوری بهتر می شد عمل کرد. طرح جلد نشریه برای سردبیر، هویت به حساب می آید سعی می کردیم تا حد امکان برای طرح جلدها وقت بگذاریم. در واقع اگر یک مجله علمی به روز نباشد فرقی با دایرة المعارف ندارد و این نکته مهمی است.
  در دوره ای که شما سردبیر بودید داغ ترین و جذاب ترین موضوعات علمی که در مجله کار شد چه بود؟
یکی از پرونده های مهم ما تحلیلی بود درباره این که افرادی که در رامسر زندگی می کنند گزینه مناسبی برای سفر به مریخ هستند. به دلیل شرایط اقلیمی، مسائل زمین شناختی و نوع فعالیت افراد و البته از نظر ژنتیکی، زندگی در این منطقه باعث شده است که ساکنان رامسر بهترین شرایط را برای سفر به مریخ داشته باشند. این اطلاعات از مقالات خارجی به دست آمد و ما درباره اش پرونده مفصلی کار کردیم که بسیار مورد توجه قرار گرفت. پروژه «مارس وان» و بحث سفر به مریخ و مصاحبه با داوطلبان ایرانی آن، ماجرایی بود که انتقادات تند و تیزی به آن وجود داشت و البته هیجان انگیز و جالب هم بود. پرونده مهم دیگرمان انقراض 50- مطلبی جامع و چند راهی درباره انقراض یوز آسیایی است. بررسی رد پای اقلیم در تحولات سیاسی مناطقی مثل سوریه، پرونده جالب دیگری بود که در مجله science منتشر شده بود. این ایده زمینه ای برای یک پرونده خواندنی درباره یک پدیده سیاسی شد که از منظر علم بررسی می شد. زمانی که بیت کوین و ارز مجازی برای خیلی ها ناشناخته بود ما پرونده ای در این باره کار کردیم. ایده ای که به شکل چند رشته ای اجرا شد و از جوانب مختلف و از دید کارشناس های حوزه اقتصادی و تحلیل شبکه مورد بررسی قرار گرفت. نباید صرفا به فضای علمی محدود شد مثلا گزارش و گفت و گوی دانشمند با آقای امیدوار که به عنوان یک جهانگرد معروف، نگرش شان می توانست برای عشاق علم جذاب و مورد توجه باشد از پرونده های خواندنی ما شد.
  در این سال ها به فرمول ساده ای برای جذب مردم به علم و راضی نگه داشتنشان رسیده اید؟
مدتی است من در کنار روزنامه نگاری علمی به گردشگری علمی هم مشغول شده ام. بیش از قبل اطمینان پیدا کردم که تا به مردم خوش نگذرد جذب علم یا هر مسئله دیگری نمی شوند. 10 سال پیش امکانات در کویرهایی که برای رصد می رفتیم بسیار کم بود اما حالا وضع فرق کرده است. مدتی قبل دوستان ایرانی را برای بازدید از یک رصدخانه به جمهوری آذربایجان بردیم، پذیرایی و برنامه ریزی و امکانات آن قدر کامل بود و آن قدر همه چیز با نظم و شکلی خوب برگزار شد که همه شیفته نجوم شدند. من همیشه می گویم مستندهای با کیفیت شبکه های معروف خارجی مثل بی بی سی، کار ما را به عنوان روزنامه نگار در ایران سخت می کند. مردم این مستندهای علمی جذاب را دوست دارند، مثلا مستند سیاره آبی آن قدر جذاب است که هر کسی را به دانستن بیشتر ترغیب می کند، چون در کنار دانایی مردم از این مستند ها لذت می برند.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
عبرت‌های «بابک» برای «اکبر»‌ها (جوان)رفتارهای‌ممنوعه بعد از شک به شوهر (خراسان)بزرگ‌ترین استخدام تاریخ کشور؛ ۹۰هزار معلم جدید (شهروند) دلایل نوسانات نرخ ارز (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
رای به توقف کمربند جنوبی مشهد به نفع محیط زیست رای ناپلئونی ربیعی هت تریک آخوندی در ابقا برکناری سنگالی در کاخ سفید! «آسیب شناسی مهدهای کودک در ایران» مرور وضعیت فعلی مجلات علمی امروز ایران آمریکا و «بحران بی اعتباری» 7 فیلم اکران نوروزی 97، چقدر برای پرفروش شدن شانس دارند؟ راهنمای خرید هارد اکسترنال به مناسبت سالروز درگذشت آیت ا... کاشانی، بار خاطر بریتانیا ،یار شاطر مردم و مصدق چرایی و تبعات اخراج وزیر خارجه آمریکا «کوثر»، «قوامین» و «حکمت ایرانیان» یک بانک می شوند تذکر آیت ا... جنتی و واکنش دولت نگرانی استقلال از جدایی تیام و وریا محکومیت زیباکلام به 1.5 سال حبس و محرومیت از فعالیت اجتماعی، سیاسی و مطبوعاتی بازگشت کشتارگاه قوچان و کاشی زهره به عرصه تولید شورای شهر مشهد مصوبه رانت مالی برای روزنامه شهرداری را حذف کرد حذف بلیت های چارتری تا 100 روز آینده